ایمنی لیزر • آموزش

خطر لیزر را بشناس، نه این‌که از آن بترسی.

این صفحه‌ی آموزشی برای دانشجویان مهندسی اپتیک و لیزر طراحی شده؛ به‌صورت تعاملی با کلاس‌های خطر، تجهیزات محافظتی و جریان کار امن در آزمایشگاه لیزر آشنا می‌شوی.

بر اساس مفاهیم استانداردهای ANSI / IEC
ویژه استفاده آموزشی – نه طراحی نهایی سیستم

بخش ۱

کلاس‌های خطر لیزر (۱ تا ۴)

استانداردهای بین‌المللی لیزرها را بر اساس توان ایجاد آسیب چشم و پوست به کلاس‌هایی تقسیم می‌کنند. در این‌جا خلاصه‌ای آموزشی برای استفاده در کلاس می‌بینی.

خطر بسیار کم در استفاده عادی
کلاس ۱ / ۱M
خطر حداقلی

سامانه‌هایی که پرتو در آن‌ها محصور است یا توان مؤثر بسیار پایین دارند؛ در استفاده نرمال، مواجهه از حدود مجاز چشم پایین‌تر است.

  • در شرایط عادی، پرتو در دسترس کاربر نیست.
  • ۱M می‌تواند با ابزارهای اپتیکی (دوربین، دوربین دوچشمی) خطرناک شود.
  • برچسب‌گذاری و آموزش در محیط‌های آزمایشگاهی همچنان لازم است.
مرئی و وابسته به رفلکس پلک
کلاس ۲ / ۲M
احتیاط

لیزرهای مرئی کم‌توان (حدود ۱ mW) که در مواجهه‌های ناخواسته، پلک زدن طبیعی چشم، زمان مواجهه را محدود می‌کند؛ اما خیره شدن عمدی نا‌امن است.

  • مواجهه تصادفی کوتاه معمولاً از حدود شبکیه کمتر است.
  • هرگز به‌صورت عمدی به پرتو نگاه نکن.
  • ۲M در صورت مشاهده با اپتیک جمع‌کننده می‌تواند خطرناک باشد.
خطر جدی برای چشم
کلاس ۳R / ۳B
خطر قابل توجه

مشاهده مستقیم پرتو می‌تواند به شبکیه آسیب بزند. بازتاب‌های آینه‌ای از ۳B هم باید به‌دقت بررسی شوند، هرچند بازتاب پخشیده معمولاً ایمن‌تر است.

  • نیاز به ناحیه کنترل‌شده و مسیر پرتو مشخص و مدیریت‌شده.
  • استفاده از عینک متناسب با طول موج برای ۳B ضروری است.
  • هم‌راستا کردن (Alignment) باید با توان کاهش‌یافته و روش‌های ایمن انجام شود.
چشم • پوست • آتش
کلاس ۴
بالاترین سطح خطر

لیزرهای پرتوانی که می‌توانند پوست را بسوزانند، چشم را از پرتو مستقیم و حتی بازتاب‌ها آسیب بزنند و در برخی شرایط باعث اشتعال شوند.

  • ناحیه کاملاً کنترل‌شده با اینترلاک، تابلو هشدار و شیلد لازم است.
  • عینک محافظ، پوشش پرتو و دام پرتو اجباری است.
  • تمهیدات ایمنی آتش و کنترل پرتوهای سرگردان ضروری است.

بخش ۲

نقشه تعاملی خطرات در آزمایشگاه

روی نواحی مختلف یک آزمایشگاه ساده کلیک کن تا خطرات معمول و راهکارهای ایمنی متناسب را ببینی.

مسیر پرتو: پرتو را مثل یک سیم واقعی در فضا تصور کن؛ هرجا بتواند برود، خطر هم می‌تواند برود. طول مسیر آزاد را تا حد ممکن کم کن، از دام پرتو و بلاک استفاده کن و پرتو را در ارتفاع چشم قرار نده. حواست به ابزار و قطعات براق باشد که می‌توانند بازتاب آینه‌ای بسازند.

بخش ۳

شبیه‌ساز ساده خطر (آموزشی)

این شبیه‌ساز کیفی نشان می‌دهد فاصله، قدرت و وجود/عدم وجود عینک محافظ چگونه روی سطح خطر نسبی تأثیر می‌گذارد. این ابزار برای آموزش شهودی است و جایگزین محاسبات دقیق MPE نیست.

فاصله لیزر تا چشم ۱٫۰ متر
توان / کلاس تقریبی لیزر کلاس ۳B

در عمل، تحلیل ایمنی لیزر بر اساس استانداردهایی مثل ANSI Z136 / IEC 60825 و پارامترهای دقیق پرتو انجام می‌شود. این‌جا فقط نشان می‌دهیم فاصله کمتر + توان بالاتر + بدون عینک → خطر بالاتر.

ریسک آموزشی پایین
از نظر کیفی پایین

در این تنظیمات، فاصله مناسب و استفاده از عینک محافظ باعث شده مواجهه در محدوده آموزشی ایمن باقی بماند. با این حال، باز هم نباید به‌طور مستقیم به پرتو نگاه کرد.

کم‌تربیش‌تر

بخش ۴

مسیر یادگیری ۴ مرحله‌ای

از این مراحل می‌توانی به‌عنوان یک مینی‌سیلابس برای درس یا «توجیه ایمنی قبل از کار با لیزر» استفاده کنی. روی هر مرحله کلیک کن تا توضیحات و میزان پیشرفت به‌روزرسانی شود.

بخش ۵

کوئیز سریع ایمنی لیزر

این کوئیز را می‌توانی به‌عنوان «خروجی کوتاه» بعد از توضیحات استفاده کنی. دانشجو روی گزینه‌ها می‌زند و بازخورد فوری می‌گیرد.

۱. کدام کلاس لیزر می‌تواند پوست را بسوزاند و در بعضی شرایط باعث آتش‌سوزی شود؟

۲. مهم‌ترین قانون برای محافظت از چشم در کنار لیزر چیست؟

۳. چرا عینک ایمنی لیزر باید متناسب با طول موج و توان «تأیید شده» باشد؟